Jenis pupuh Sunda, ciri dan contoh liriknya

17 Jenis Pupuh Sunda, Ciri dan Contoh Liriknya

61 Dilihat

SUNDAPEDIA.COM, Sampurasun! Jumlah pupuh Sunda semuanya ada 17 jenis. Setiap jenis pupuh Sunda memiliki ciri tema cerita, guru wilangan dan guru lagu yang berbeda satu sama lain.

Guru wilangan adalah engang atau suku kata di setiap baris/ padalisan. Sedangkan guru lagu adalah sora vokal tungtung (suara vokal ujung baris).

Pupuh adalah bentuk puisi tradisional Jawa dan Sunda yang memiliki jumlah suku kata dan rima tertentu di setiap barisnya. Puisi Sunda yang menggunakan patokan pupuh yaitu guguritan dan wawacan.

17 Jenis Pupuh Sunda dan Contoh Liriknya

1. Pupuh Kinanti

Watek atau tema cerita kinanti adalah ngadagoan, nganti-nganti, aya nu diarep arep, prihatin. Artinya menunggu, atau ada yang ditungguin. Sapada (bait) kinanti terdiri atas 6 padalisan (baris). Guru lagu dan guru wilangan kinanti yaitu 8u, 8i, 8a, 8i, 8a, 8i.

Contoh lirik pupuh kinanti

Néléngnéngkung asih indung
nu ngayuga beurang peuting
beurang dijaga kamelang
peuting dijaring kaeling
muga manjang dina beurang
muga éling dina peuting

Contoh kinanti di atas setiap padalisan/ barisnya dibangun oleh 8 guru wilangan (engan/ suku kata). Guru lagu (sora vokal tungtung/ suara vokal ujung baris) sesuai dengan patokan, yaitu baris pertama u, baris kedua i, baris ketiga a, baris keempat i, baris kelima a, baris keenam i.

2. Asmarandana

Ciri atau tema cerita asmarandana nyaeta silih asih, kasmaran atau bercerita tentang cinta. Sapada asmarandana terdiri atas 7 padalisan yang dibangun oleh guru lagu dan guru wilangan 8i, 8a, 8é/o, 8a, 7a, 8u, 8a.

Contoh lirik pupuh Asmarandana

Hirup kudu silih asih
silih asih jeung sasama
hirup tong nepi ka poho
ka dulur-dulur nu aya
lamun ka dulur nyaah
hirup teh bakal rahayu
rahayu jeung loba harta

3. Dangdanggula

Tema cerita dangdanggula adalah agung atau agem. Guru lagu dan guru wilangan dangdanggula yaitu 10i, 10a, 8o/e, 7u, 9i, 7a, 6u, 8a, 12i, 7a. Sapada dangdanggula terdiri atas 10 padalisan.

Contoh lirik pupuh dangdanggula

Mega beureum surupna geus burit
Ngalanglayung panas pipikiran
Cikur jangkung jahe koneng
Naha teu palay tepung
Sim abdi mah ngabeunying leutik
Ari ras cimataan
Gedong tengah laut
Ulah kapalang nya bela
Paripaos gunting pameulahan gambir
Kacipta salamina

4. Sinom

Ciri tema sinom adalah senang dan gembira. Satu bait sinom terdiri atas 9 baris. Guru lagu dan guru wilangan yaitu 8a, 8i, 8a, 8i, 7i, 8u, 7a, 8i, 12a.

Contoh lirik pupuh sinom

Harta pada nareangan
harti pada nyararungsi
sabab duanana guna
harti bisa mere bukti
harta pon kitu deui
bisa ngabul nu di maksud
neudunan sakahayang
tapi harta gancang leungit
mungguh harti mangfaat dunya akherat

5. Pangkur

Watak pangkur adahal keuheul dan lumampah, artinya kecewa/marah dan perjalanan. Jumlah padalisan dalam sapada pangkur yaitu 7 padalisan (baris). Guru wilangan dan guru lagu pangkur adalah 8a, 11i, 8u, 7a, 12u, 8a, 8i.

Contoh lirik pupuh pangkur

Lamun maneh boga rasa
peupeujeuh ulah nganyerikeun ati
pedah kuring teu satuju
ka maneh anu maksa
maksakeun sagala cara nu teu luyu
teu luyu jeung barerea
hirup mah kudu tarapti

6. Pupuh Mijil

Tema cerita mijil adalah simpé (sepi), sedih, bingung. Jumlah baris dalam sebait pupuh mijil adalah 6 baris. Guru wilangan dan guru lagu mijil yaitu 10i, 6o, 10é, 10i, 61, 6u.

Contoh lirik pupuh mijil

Mesat ngapung putra Sang Arimbi
Jeung mega geus awor
Beuki lila beuki luhur bae
Larak-lirik ninggali ka bumi
Milari sang rai
Pangeran Bimanyu

 7. Durma

Ciri tema durma adalah isinya tentang napsu dan perang. Sapada durma dibangun oleh 7 padalisan. Guru lagu dan guru wilangan durma adalah 12a, 7i, 6a, 7a, 8i, 5a, 7i.

Contoh lirik pupuh durma

Moal ngejat sanajan ukur satapak
geus dipasti ku jangji
mun tacan laksana
numpes musuh sarakah
heunteu niat seja balik
najan palastra
mati di medan jurit

8. Maskumambang

Isi cerita maskumambang adalah tentang nyeri (sakit), nalangsa (sedih), peurih (pedih). Sebait maskumambang terdiri atas 4 baris, dengan guru guru wilangan dan guru lagu 12i, 6a, 8i, 8a.

Contoh lirik pupuh maskumambang

Naha abong abong teuing
Nasib abdi jadi hewan
Digawekeun berang peting
Dirangket taya ras rasan

9. Pucung

Pucung berisi tentang piwuruk (nasihat/ pepatah) atawa banyol (lelucon). Jumlah baris dalam satu bait pucung ada 4 baris. Guru wilangan dan guru lagu pucung yaitu 12u, 6a, 8i/o, 12a.

Contoh lirik pupuh pucung

Lutung buntung luncat kana tunggul gintung
Monyet loréng leupas
Luncat kana pager déngdék
Bajing kuning jaralang belang buntutna

10. Balakbak

Balakbak isinya heureuy (guyon), pikaseurieun (lawakan). Sapada balakbak ada 3 padalisan, guru wilangan dan guru lagu balakbak adalah 15é, 15é, 15é.

Contoh lirik pupuh balakbak

Dayeuh  Bandung  kiwari  teuing  ku  rame, araheng
gedong-gedong  pajangkung-jangkung  wangunna, alagreng
tutumpakan-tutumpakan  balawiri  lalar  liwat, garandeng

11. Magatru

Magatru isinya prihatin dan lulucon. Dalam sebait magatru terdiri atas 5 baris. Dibangun dengan guru jumlah suku kata dan suara vokal ujung baris 12u, 8i, 8u, 8i, 8o.

Contoh lirik pupuh magatru

Majalaya, Ciparay, Banjaran, Bandung
Kopo reujeung Cisondari
Cicalengka, Ujung Berung
Rajamandala, Cimahi
Leles, Limbangan, Tarogong

12. Wirangrong

Sesuai namanya, wirangrong isinya wirang atau era (malu). Sebait wirangrong terdiri atas 6 baris. Setiap baris terdiri atas 8 suku kata, dengan guru lagu 8i, 8o, 8u, 8i, 8a, 8a.

Contoh lirik pupuh wirangrong

Barudak mangka ngalarti
Ulah rek kadalon-dalon
Enggon-enggon nuntut elmu
Mangka getol mangka tigin
Pibekeleun sararea
Modal bakti ka nagara

13. Gambuh

Gambuh adalah jenis pupuh yang tema ceritanya bingung, samar polah (bingung harus melakukan apa). Jumlah baris dalam satu bait gambuh ada 5 baris. Jumlah suku kata dan suara vokal ujung tiap baris gambuh adalah 7u, 10u, 12i, 8u, 8o.

Contoh lirik pupuh gambuh

Ngahuleng banget bingung
Heunteu terang kamana nya indit
Turug-turug harita teh, enggeus burit
Panonpoe geus rek surup
Keueung sieun, aya meong 

14. Ladrang

Ladrang isinya mirip dengan balakbak, yaitu banyol, heureuy (guyon, lelucon). Jumlah baris pada bait ladrang ada 4. Guru wilangan dan guru lagu ladrang adalah 10i, 4a, 8i, 12a.

Contoh lirik pupuh ladrang

Aya hiji rupa sato leutik
Engkang-engkang, engkang-engkang
Sok luluncatan di cai
Ari bangun arek sarupa jeung lancah

15. Lambang

Lambang isinya heureuy (banyol) namun lebih parah dibanding balakbak dan ladrang. Dalam satu bait lambang terdiri atas 4 baris. Jumlah suku kata dan suara vokal ujung tiap barisnya sama, yaitu 8a, 8a, 8a, 8a.

Contoh lirik pupuh lambang

Nawu kubang sisi tegal
Nyiar bogo meunang kadal
Atuh teu payu dijual
Rek didahar da teu halal

16. Gurisa

Gurisa ciri temanya tamba kesel, pangangguran (gabut). Jumlah baris gurisa dalam satu baitnya ada 8 baris. Masing-masing baris terdiri atas 8 suku kata dan suara vokal ujungnya sama yaitu 8a, 8a, 8a, 8a, 8a, 8a, 8a, 8a.

Contoh lirik pupuh gurisa

Hayang teuing geura beurang
geus beurang rék ka Sumedang
nagih kanu boga hutang
mun meunang rék meuli soang
tapi najan henteu meunang
teu rék buru buru mulang
rék tuluy guguru nembang
jeung diajar nabeuh gambang

17. Jurudemung

Ciri tema jurudemung adalah isinya tentang rasa kaduhung, hanjelu (penyesalan). Sapada jurudemung terdiri atas 5 padalisan. Guru wilangan dan guru lagu jurudemung adalah 8a, 8u, 6i, 8a, 8u.

Contoh lirik pupuh jurudemung

Mungguh nu hirup di dunya
Ku kersaning anu agung
Ku kersaning anu agung
Geus pinasti panggih
Geus pinasti
Geus pinasti panggih
Jeung dua rupa perkara
Senang paselang jeung bingung

Dari uraian singkat di atas, ciri-ciri 17 jenis pupuh Sunda dapat dilihat pada tabel di bawah ini.

No. Nama Jenis Pupuh Ciri Tema Cerita Guru Wilangan & Guru Lagu
1. Kinanti Ngadagoan, nganti-nganti (menunggu), prihatin 8u, 8i, 8a, 8i, 8a, 8i
2. Asmarandana Silih asih, kasmaran (cinta) 8i, 8a, 8é/o, 8a, 7a, 8u, 8a
3. Dangdanggula Agung, agem 10i, 10a, 8o/e, 7u, 9i, 7a, 6u, 8a, 12i, 7a
4. Sinom Senang dan gembira 8a, 8i, 8a, 8i, 7i, 8u, 7a, 8i, 12a
5. Pangkur Keuheul dan lumampah, artinya kecewa/marah dan perjalanan 8a, 11i, 8u, 7a, 12u, 8a, 8i
6. Mijil Simpé (sepi), sedih, bingung 10i, 6o, 10é, 10i, 61, 6u
7. Durma Napsu dan perang 12a, 7i, 6a, 7a, 8i, 5a, 7i
8. Maskumambang Nyeri (sakit), nalangsa (sedih), peurih (pedih) 12i, 6a, 8i, 8a
9. Pucung Piwuruk (nasihat/ pepatah) atawa banyol (lelucon) 12u, 6a, 8i/o, 12a
10. Balakbak Heureuy (guyon), pikaseurieun (lawakan) 15é, 15é, 15é
11. Magatru Prihatin dan lulucon 12u, 8i, 8u, 8i, 8o
12. Wirangrong Wirang atau era (malu) 8i, 8o, 8u, 8i, 8a, 8a
13. Gambuh Bingung, samar polah (bingung harus melakukan apa) 7u, 10u, 12i, 8u, 8o
14. Ladrang Banyol, heureuy (guyon, lelucon) 10i, 4a, 8i, 12a
15. Lambang Heureuy (banyol) namun lebih parah dibanding balakbak dan ladrang 8a, 8a, 8a, 8a
16. Gurisa Tamba kesel, pangangguran (gabut) 8a, 8a, 8a, 8a, 8a, 8a, 8a, 8a
17. Jurudemung Kaduhung, hanjelu (penyesalan) 8a, 8u, 6i, 8a, 8u

Demikian, semoga postingan ini bermanfaat.