SUNDAPEDIA.COM, Sampurasun! Jumlah pupuh Sunda semuanya ada 17 jenis. Setiap jenis pupuh Sunda memiliki ciri tema cerita, guru wilangan dan guru lagu yang berbeda satu sama lain.
Guru wilangan adalah engang atau suku kata di setiap baris/ padalisan. Sedangkan guru lagu adalah sora vokal tungtung (suara vokal ujung baris).
Pupuh adalah bentuk puisi tradisional Jawa dan Sunda yang memiliki jumlah suku kata dan rima tertentu di setiap barisnya. Puisi Sunda yang menggunakan patokan pupuh yaitu guguritan dan wawacan.
17 Jenis Pupuh Sunda dan Contoh Liriknya
1. Pupuh Kinanti
Watek atau tema cerita kinanti adalah ngadagoan, nganti-nganti, aya nu diarep arep, prihatin. Artinya menunggu, atau ada yang ditungguin. Sapada (bait) kinanti terdiri atas 6 padalisan (baris). Guru lagu dan guru wilangan kinanti yaitu 8u, 8i, 8a, 8i, 8a, 8i.
Contoh lirik pupuh kinanti
Néléngnéngkung asih indung
nu ngayuga beurang peuting
beurang dijaga kamelang
peuting dijaring kaeling
muga manjang dina beurang
muga éling dina peuting
Contoh kinanti di atas setiap padalisan/ barisnya dibangun oleh 8 guru wilangan (engan/ suku kata). Guru lagu (sora vokal tungtung/ suara vokal ujung baris) sesuai dengan patokan, yaitu baris pertama u, baris kedua i, baris ketiga a, baris keempat i, baris kelima a, baris keenam i.
2. Asmarandana
Ciri atau tema cerita asmarandana nyaeta silih asih, kasmaran atau bercerita tentang cinta. Sapada asmarandana terdiri atas 7 padalisan yang dibangun oleh guru lagu dan guru wilangan 8i, 8a, 8é/o, 8a, 7a, 8u, 8a.
Contoh lirik pupuh Asmarandana
Hirup kudu silih asih
silih asih jeung sasama
hirup tong nepi ka poho
ka dulur-dulur nu aya
lamun ka dulur nyaah
hirup teh bakal rahayu
rahayu jeung loba harta
3. Dangdanggula
Tema cerita dangdanggula adalah agung atau agem. Guru lagu dan guru wilangan dangdanggula yaitu 10i, 10a, 8o/e, 7u, 9i, 7a, 6u, 8a, 12i, 7a. Sapada dangdanggula terdiri atas 10 padalisan.
Contoh lirik pupuh dangdanggula
Mega beureum surupna geus burit
Ngalanglayung panas pipikiran
Cikur jangkung jahe koneng
Naha teu palay tepung
Sim abdi mah ngabeunying leutik
Ari ras cimataan
Gedong tengah laut
Ulah kapalang nya bela
Paripaos gunting pameulahan gambir
Kacipta salamina
4. Sinom
Ciri tema sinom adalah senang dan gembira. Satu bait sinom terdiri atas 9 baris. Guru lagu dan guru wilangan yaitu 8a, 8i, 8a, 8i, 7i, 8u, 7a, 8i, 12a.
Contoh lirik pupuh sinom
Harta pada nareangan
harti pada nyararungsi
sabab duanana guna
harti bisa mere bukti
harta pon kitu deui
bisa ngabul nu di maksud
neudunan sakahayang
tapi harta gancang leungit
mungguh harti mangfaat dunya akherat
5. Pangkur
Watak pangkur adahal keuheul dan lumampah, artinya kecewa/marah dan perjalanan. Jumlah padalisan dalam sapada pangkur yaitu 7 padalisan (baris). Guru wilangan dan guru lagu pangkur adalah 8a, 11i, 8u, 7a, 12u, 8a, 8i.
Contoh lirik pupuh pangkur
Lamun maneh boga rasa
peupeujeuh ulah nganyerikeun ati
pedah kuring teu satuju
ka maneh anu maksa
maksakeun sagala cara nu teu luyu
teu luyu jeung barerea
hirup mah kudu tarapti
6. Pupuh Mijil
Tema cerita mijil adalah simpé (sepi), sedih, bingung. Jumlah baris dalam sebait pupuh mijil adalah 6 baris. Guru wilangan dan guru lagu mijil yaitu 10i, 6o, 10é, 10i, 61, 6u.
Contoh lirik pupuh mijil
Mesat ngapung putra Sang Arimbi
Jeung mega geus awor
Beuki lila beuki luhur bae
Larak-lirik ninggali ka bumi
Milari sang rai
Pangeran Bimanyu
7. Durma
Ciri tema durma adalah isinya tentang napsu dan perang. Sapada durma dibangun oleh 7 padalisan. Guru lagu dan guru wilangan durma adalah 12a, 7i, 6a, 7a, 8i, 5a, 7i.
Contoh lirik pupuh durma
Moal ngejat sanajan ukur satapak
geus dipasti ku jangji
mun tacan laksana
numpes musuh sarakah
heunteu niat seja balik
najan palastra
mati di medan jurit
8. Maskumambang
Isi cerita maskumambang adalah tentang nyeri (sakit), nalangsa (sedih), peurih (pedih). Sebait maskumambang terdiri atas 4 baris, dengan guru guru wilangan dan guru lagu 12i, 6a, 8i, 8a.
Contoh lirik pupuh maskumambang
Naha abong abong teuing
Nasib abdi jadi hewan
Digawekeun berang peting
Dirangket taya ras rasan
9. Pucung
Pucung berisi tentang piwuruk (nasihat/ pepatah) atawa banyol (lelucon). Jumlah baris dalam satu bait pucung ada 4 baris. Guru wilangan dan guru lagu pucung yaitu 12u, 6a, 8i/o, 12a.
Contoh lirik pupuh pucung
Lutung buntung luncat kana tunggul gintung
Monyet loréng leupas
Luncat kana pager déngdék
Bajing kuning jaralang belang buntutna
10. Balakbak
Balakbak isinya heureuy (guyon), pikaseurieun (lawakan). Sapada balakbak ada 3 padalisan, guru wilangan dan guru lagu balakbak adalah 15é, 15é, 15é.
Contoh lirik pupuh balakbak
Dayeuh Bandung kiwari teuing ku rame, araheng
gedong-gedong pajangkung-jangkung wangunna, alagreng
tutumpakan-tutumpakan balawiri lalar liwat, garandeng
11. Magatru
Magatru isinya prihatin dan lulucon. Dalam sebait magatru terdiri atas 5 baris. Dibangun dengan guru jumlah suku kata dan suara vokal ujung baris 12u, 8i, 8u, 8i, 8o.
Contoh lirik pupuh magatru
Majalaya, Ciparay, Banjaran, Bandung
Kopo reujeung Cisondari
Cicalengka, Ujung Berung
Rajamandala, Cimahi
Leles, Limbangan, Tarogong
12. Wirangrong
Sesuai namanya, wirangrong isinya wirang atau era (malu). Sebait wirangrong terdiri atas 6 baris. Setiap baris terdiri atas 8 suku kata, dengan guru lagu 8i, 8o, 8u, 8i, 8a, 8a.
Contoh lirik pupuh wirangrong
Barudak mangka ngalarti
Ulah rek kadalon-dalon
Enggon-enggon nuntut elmu
Mangka getol mangka tigin
Pibekeleun sararea
Modal bakti ka nagara
13. Gambuh
Gambuh adalah jenis pupuh yang tema ceritanya bingung, samar polah (bingung harus melakukan apa). Jumlah baris dalam satu bait gambuh ada 5 baris. Jumlah suku kata dan suara vokal ujung tiap baris gambuh adalah 7u, 10u, 12i, 8u, 8o.
Contoh lirik pupuh gambuh
Ngahuleng banget bingung
Heunteu terang kamana nya indit
Turug-turug harita teh, enggeus burit
Panonpoe geus rek surup
Keueung sieun, aya meong
14. Ladrang
Ladrang isinya mirip dengan balakbak, yaitu banyol, heureuy (guyon, lelucon). Jumlah baris pada bait ladrang ada 4. Guru wilangan dan guru lagu ladrang adalah 10i, 4a, 8i, 12a.
Contoh lirik pupuh ladrang
Aya hiji rupa sato leutik
Engkang-engkang, engkang-engkang
Sok luluncatan di cai
Ari bangun arek sarupa jeung lancah
15. Lambang
Lambang isinya heureuy (banyol) namun lebih parah dibanding balakbak dan ladrang. Dalam satu bait lambang terdiri atas 4 baris. Jumlah suku kata dan suara vokal ujung tiap barisnya sama, yaitu 8a, 8a, 8a, 8a.
Contoh lirik pupuh lambang
Nawu kubang sisi tegal
Nyiar bogo meunang kadal
Atuh teu payu dijual
Rek didahar da teu halal
16. Gurisa
Gurisa ciri temanya tamba kesel, pangangguran (gabut). Jumlah baris gurisa dalam satu baitnya ada 8 baris. Masing-masing baris terdiri atas 8 suku kata dan suara vokal ujungnya sama yaitu 8a, 8a, 8a, 8a, 8a, 8a, 8a, 8a.
Contoh lirik pupuh gurisa
Hayang teuing geura beurang
geus beurang rék ka Sumedang
nagih kanu boga hutang
mun meunang rék meuli soang
tapi najan henteu meunang
teu rék buru buru mulang
rék tuluy guguru nembang
jeung diajar nabeuh gambang
17. Jurudemung
Ciri tema jurudemung adalah isinya tentang rasa kaduhung, hanjelu (penyesalan). Sapada jurudemung terdiri atas 5 padalisan. Guru wilangan dan guru lagu jurudemung adalah 8a, 8u, 6i, 8a, 8u.
Contoh lirik pupuh jurudemung
Mungguh nu hirup di dunya
Ku kersaning anu agung
Ku kersaning anu agung
Geus pinasti panggih
Geus pinasti
Geus pinasti panggih
Jeung dua rupa perkara
Senang paselang jeung bingung
Dari uraian singkat di atas, ciri-ciri 17 jenis pupuh Sunda dapat dilihat pada tabel di bawah ini.
No. | Nama Jenis Pupuh | Ciri Tema Cerita | Guru Wilangan & Guru Lagu |
1. | Kinanti | Ngadagoan, nganti-nganti (menunggu), prihatin | 8u, 8i, 8a, 8i, 8a, 8i |
2. | Asmarandana | Silih asih, kasmaran (cinta) | 8i, 8a, 8é/o, 8a, 7a, 8u, 8a |
3. | Dangdanggula | Agung, agem | 10i, 10a, 8o/e, 7u, 9i, 7a, 6u, 8a, 12i, 7a |
4. | Sinom | Senang dan gembira | 8a, 8i, 8a, 8i, 7i, 8u, 7a, 8i, 12a |
5. | Pangkur | Keuheul dan lumampah, artinya kecewa/marah dan perjalanan | 8a, 11i, 8u, 7a, 12u, 8a, 8i |
6. | Mijil | Simpé (sepi), sedih, bingung | 10i, 6o, 10é, 10i, 61, 6u |
7. | Durma | Napsu dan perang | 12a, 7i, 6a, 7a, 8i, 5a, 7i |
8. | Maskumambang | Nyeri (sakit), nalangsa (sedih), peurih (pedih) | 12i, 6a, 8i, 8a |
9. | Pucung | Piwuruk (nasihat/ pepatah) atawa banyol (lelucon) | 12u, 6a, 8i/o, 12a |
10. | Balakbak | Heureuy (guyon), pikaseurieun (lawakan) | 15é, 15é, 15é |
11. | Magatru | Prihatin dan lulucon | 12u, 8i, 8u, 8i, 8o |
12. | Wirangrong | Wirang atau era (malu) | 8i, 8o, 8u, 8i, 8a, 8a |
13. | Gambuh | Bingung, samar polah (bingung harus melakukan apa) | 7u, 10u, 12i, 8u, 8o |
14. | Ladrang | Banyol, heureuy (guyon, lelucon) | 10i, 4a, 8i, 12a |
15. | Lambang | Heureuy (banyol) namun lebih parah dibanding balakbak dan ladrang | 8a, 8a, 8a, 8a |
16. | Gurisa | Tamba kesel, pangangguran (gabut) | 8a, 8a, 8a, 8a, 8a, 8a, 8a, 8a |
17. | Jurudemung | Kaduhung, hanjelu (penyesalan) | 8a, 8u, 6i, 8a, 8u |
Demikian, semoga postingan ini bermanfaat.