SUNDAPEDIA.COM, Sampurasun! Guguritan termasuk ke dalam puisi lama, yaitu bentuk sastra yang terikat oleh patokan-patokan pupuh. Selain guguritan, puisi yang terikat oleh patokan pupuh adalah wawacan.
Guguritan bentuknya pendek seperti sajak dan biasanya ditulis dalam satu atau dua pupuh. Sedangkan wawacan tulisannya panjang, bahkan ada yang sampai ribuan baris dan bercerita seperti novel. Wawacan ditulis dalam banyak jenis pupuh, tergantung pada suasana ceritanya.
Jumlah pupuh Sunda ada 17 jenis. Setiap jenis pupuh memiliki patokan masing-masing. Patokan pupuh mencakup tema cerita, jumlah baris dalam bait (pada), guru wilangan dan guru lagu.
Guru wilangan adalah jumlah engang atau suku kata dalam baris (padalisan). Adapun guru lagu adalah suara vokal ujung padalisan.
Nama dan patokan 17 jenis pupuh Sunda dapat dilihat pada tabel di bawah ini.
No. | Nama Jenis Pupuh | Ciri Tema Cerita | Guru Wilangan & Guru Lagu |
1. | Kinanti | Ngadagoan, nganti-nganti (menunggu), prihatin | 8u, 8i, 8a, 8i, 8a, 8i |
2. | Asmarandana | Silih asih, kasmaran (cinta) | 8i, 8a, 8é/o, 8a, 7a, 8u, 8a |
3. | Dangdanggula | Agung, agem | 10i, 10a, 8o/e, 7u, 9i, 7a, 6u, 8a, 12i, 7a |
4. | Sinom | Senang dan gembira | 8a, 8i, 8a, 8i, 7i, 8u, 7a, 8i, 12a |
5. | Pangkur | Keuheul dan lumampah, artinya kecewa/marah dan perjalanan | 8a, 11i, 8u, 7a, 12u, 8a, 8i |
6. | Mijil | Simpé (sepi), sedih, bingung | 10i, 6o, 10é, 10i, 61, 6u |
7. | Durma | Napsu dan perang | 12a, 7i, 6a, 7a, 8i, 5a, 7i |
8. | Maskumambang | Nyeri (sakit), nalangsa (sedih), peurih (pedih) | 12i, 6a, 8i, 8a |
9. | Pucung | Piwuruk (nasihat/ pepatah) atawa banyol (lelucon) | 12u, 6a, 8i/o, 12a |
10. | Balakbak | Heureuy (guyon), pikaseurieun (lawakan) | 15é, 15é, 15é |
11. | Magatru | Prihatin dan lulucon | 12u, 8i, 8u, 8i, 8o |
12. | Wirangrong | Wirang atau era (malu) | 8i, 8o, 8u, 8i, 8a, 8a |
13. | Gambuh | Bingung, samar polah (bingung harus melakukan apa) | 7u, 10u, 12i, 8u, 8o |
14. | Ladrang | Banyol, heureuy (guyon, lelucon) | 10i, 4a, 8i, 12a |
15. | Lambang | Heureuy (banyol) namun lebih parah dibanding balakbak dan ladrang | 8a, 8a, 8a, 8a |
16. | Gurisa | Tamba kesel, pangangguran (gabut) | 8a, 8a, 8a, 8a, 8a, 8a, 8a, 8a |
17. | Jurudemung | Kaduhung, hanjelu (penyesalan) | 8a, 8u, 6i, 8a, 8u |
Baca juga: Ciri dan 17 Contoh Pupuh Sunda
Menurut Ajip Rosidi, guguritan merupakan pengaruh dari Mataram, Jawa. Populernya sebelum perang. Pada masa itu banyak karangan atau buku guguritan. Saking populernya, pada masa itu menulis surat pun memakai guguritan.
Asih Indung
(Resmiati)
Néléngnéngkung asih indung
nu ngayuga beurang peuting
beurang dijaga kamelang
peuting dijaring kaeling
muga manjang dina beurang
muga eling dina peuting
Néléngnéngkung muga nanjung
indung nu ngaping ngajaring
masing bisa ngawang-ngawang
ngalingling di indung peuting
ngalanglang di mega malang
ngapung di langit awaking
Anaking ketug jajantung
getih indung anu wening
napas ema anu herang
ulah rek rungsing ku peuting
sing tahan ku panas beurang
dunya pinuh ku tarucing
Hidep kudu bisa neguh
eusina masing kapanggih
hidep téh geura tatahar
keur bekel di alam lahir
sing bisa muka siloka
warisan ti nini aki
Hirup lir tumpak parahu
Nu ngangkleung tengah jaladri
Nataran ombak sagara
Mun bisa ngajaga diri
Hideup mo katalangsara
Bisa waluya walagri
Dikutip dari Buku Pamekar Basar Kelas X, Dinas Pendidikan Provinsi Jawa Barat.
Guguritan “Asih Indung” berisi pangharepan atau harapan seorang ibu terhadap anaknya. Dalam sapada (sebait) terdiri atas 6 padalisan (baris). Guru wilangan dan guru lagunya 8u – 8i – 8a – 8i – 8a – 8i. Semua bait patokan pupuhnya sama.
Dari ciri-ciri patokan pupuh di atas, dapat disimpulkan bahwa guguritan Asih Indung karangan Resmiati menggunakan patokan pupuh kinanti.
Demikianlah, semoga bermanfaat.