SUNDAPEDIA.COM, Sampurasun! Tujuan utama belajar bahasa Sunda adalah untuk dapat berkomunikasi menggunakan basa Sunda dalam percakapan sehari-hari. Hal ini sesuai dengan fungsi bahasa sebagai alat komunikasi.
Materi pendidikan bahasa dan sastra Sunda secara utuh memang unik dan kompleks. Tidak banyak orang Sunda yang menguasai keseluruhan tata bahasa dan morfologi kecap. Penutur basa Sunda yang asli orang Sunda pun mengakui, ‘basa Sunda anu bener tur merenah mah hésé’.
Kalau kebenaran berbahasa Sunda hanya diukur dengan tata bahasa, saya berani katakan bahwa kata-kata dalam percakapan sehari-hari di kalangan orang Sunda sendiri masih banyak yang salah.
Belajar tata bahasa memang sangat penting untuk mengetahui seluk beluk bahasa, tapi tidak ‘wajib’ diterapkan dalam percakapan sehari-hari.
Dalam percakapan sehari-hari intinya adalah pesan komunikator dapat dipahami dengan baik oleh komunikan. Pihak-pihak yang berkomunikasi harus bisa saling memahami dan tidak ada pihak yang tersinggung oleh pilihan kata lawan bicaranya.
Oleh karena itu, materi belajar bahasa Sunda yang perlu dipelajari untuk percakapan sehari-hari adalah undak-usuk basa dan penguasaan kosakata.
Dafar Isi
- 1 Basa Sunda Baku
- 2 Undak Usuk Basa Sunda
- 3 Pengucapan Vokal dan Konsonan
- 4 Kosakata Basa Sunda untuk Percakapan Sehari-hari
- 4.1 Kata ganti orang
- 4.2 Kata panggilan
- 4.3 Cara Menyahut Panggilan
- 4.4 Penunjuk atau kata ganti benda
- 4.5 Undak usuk basa kepemilikan
- 4.6 Kata tanya
- 4.7 Kata ajakan
- 4.8 Kata larangan
- 4.9 Kata perintah, menyuruh, atau meminta tolong
- 4.10 Kata untuk mempersilakan
- 4.11 Kata bilangan
- 4.12 Nama-nama waktu
- 4.13 100+ Kosakata bahasa Sunda untuk percakapan sehari-hari
Basa Sunda Baku
Bahasa Sunda terdiri atas beberapa basa wewengkon atau dialek basa Sunda daerah. Basa Sunda baku yang digunakan sebagai pengantar di sekolah-sekolah dan lembaga pemerintahan di Jawa Barat adalah dialek selatan atau Priangan.
Kabupaten/ Kota di Jawa Barat yang termasuk wilayah Priangan antara lain:
- Bandung
- Bandung Barat
- Majalengka
- Sumedang
- Garut
- Tasikmalaya
- Pangandaran
- Ciamis
- Cianjur
- Sukabumi
Bandung merupakan ibukota Provinsi Jawa Barat. Sebagai pusat pemerintahan setingkat provinsi, peran Bandung dalam penyebaran budaya dan bahasa Sunda di Jawa Barat sangat kuat. Mungkin karena itulah, ada sebagian masyarakat menyebut bahasa Sunda Bandung untuk dialek Priangan.
Undak Usuk Basa Sunda
Pada bahasa Sunda dialek Priangan, dikenal istilah undak usuk basa. Pengertian undak-usuk basa Sunda ialah tata krama dalam bertutur kata supaya merenah. Undak usuk basa mencakup lentong, rengkuh, dan tingkatan bahasa.
Lentong
Lentong bisa diterjemahkan sebagai intonasi atau tinggi rendahnya nada ketika berucap. Nada bicara orang Sunda dikenal lembut dan amis budi. Meskipun menggunakan basa Sunda halus, jika nadanya tinggi dan raut wajahnya kecut, bisa jadi akan menyinggung perasaan.
Rengkuh
Rengkuh artinya gerak tubuh yang menandakan rasa hormat kepada lawan bicara. Misalnya, ketika berbicara dengan orang yang lebih tua tidak boleh mengangkat wajah tetapi sambil membungkukkan badan.
Tentunya tidak harus rengkuh kepada semua lawan bicara. Kepada anak-anak ya biasa saja. Mesti tumpa-tumpa (menyesuaikan).
Saya kira berucap dengan bahasa daerah mana pun, intonasi, raut wajah dan sikap gerak tubuh harus diperhatikan dan disesuaikan dengan lawan bicara.
Tingkatan bahasa Sunda
Bahasa Sunda baku atau dialek Priangan (Bandung dan sekitarnya) dibedakan atas tiga tingkatan, yaitu lemes (halus), loma (sedang), dan kasar.
Penggunaan bahasa Sunda lemes untuk orangtua, saluhureun (orang yang lebih tua), guru, atasan, orang belum kenal, atau orang yang status sosialnya tinggi. Bahasa Sunda lemes dibedakan untuk sendiri dan orang lain.
Bahasa Sunda loma digunakan untuk percakapan dengan orang yang sudah akrab seperti teman atau ka sahandapeun (orang yang lebih muda).
Bahasa Sunda kasar umumnya digunakan untuk binatang.
Tingkatan bahasa Sunda dialek Priangan tidak mengikat pada basa wewengkon lainnya.
Basa Sunda Banten umumnya dianggap kasar oleh penutur dialek Priangan tapi menurut orang Banten sendiri bahasa Sunda mereka tidaklah kasar. Misalnya kata aing, menurut basa Sunda Bandung dianggap kasar, tapi dalam dialek Banten kata aing bukan bahasa kasar.
Untuk menambah wawasan tentang bahasa Sunda Banten, kamu bisa membaca artikel ‘Bahasa Sunda Banten, Kasarkah?’ di situs Balai Bahasa Jabar Kemdikbud RI.
Pengucapan Vokal dan Konsonan
Bunyi konsonan bahasa Sunda disebutkan atau dibaca jelas sesuai dengan huruf yang ditulis. Kecuali pada huruf D setelah N, huruf B setelah M, dan huruf G setelah NG dalam aksen Sunda Priangan biasanya tidak terdengar jelas.
Contohnya: Séndok, dibaca sénok; anduk dibaca anuk, tangga dibaca tanga, embung dibaca emung (tapi tidak sengau atau ngirung).
Vokal pada bahasa Sunda ada tujuh, yaitu a, i, u, dan o (pengucapan sama dengan vokal huruf latin) ditambah é, e, dan eu.
- Bunyi vokal é seperti pada kata keset, remeh, efek, ojek.
- Bunyi vokal e seperti pada kata kesal, jejak, menang, deras.
- Bunyi vokal eu seperti pada kata Dayeuh Kolot, Dangdeur, Peuyeum.
Pengucapan kata-kata bahasa Sunda tidak perlu meniru aksen atau logat orang Bandung dan orang Sunda pada umumnya.
Kosakata Basa Sunda untuk Percakapan Sehari-hari
Berikut ini kosakata bahasa Sunda dialek Priangan untuk percakapan sehari-hari berdasarkan tingkatan bahasa, lengkap dengan artinya.
Kata ganti orang
Lemes | Loma | Kasar | Artinya |
Abdi; simkuring | Urang | Aing | Saya |
Anjeun; salira | Manéh | Sia | Kamu; anda |
Anjeunna; mantenna | Manéhna | Manéhna | Dia; beliau |
Aranjeun | Maranéh | Maranéh | Kalian |
Aranjeunna; marantenna | Maranéhna | Maranéhna | Mereka |
Kata panggilan
Bahasa Sunda | Bahasa Indonesia |
Aa; akang | Abang |
Tétéh | Mbak |
Euceu; ceuceu | Mbak |
Emang | Paman |
Bibi | Bibi |
Aki | Kakek |
Nini | Nenek |
Ujang; encép | Panggilan untuk anak laki-laki |
Nyai; enéng | Panggilan untuk anak perempuan |
Cara Menyahut Panggilan
Loma | Lemes | Keterangan |
Heuy; ieu | Kulan | Laki-laki |
Heuy, naon | Kah | Perempuan |
Penunjuk atau kata ganti benda
Ieu | Ini |
Éta | Itu |
Itu | Itu |
Baca juga: Bedanya Ieu, Eta, dan Itu dalan Bahasa Sunda
Undak usuk basa kepemilikan
Halus | Loma | Artinya |
Pun biang | Indung urang | Ibuku |
Tuang ibu | Indung manéh | Ibumu |
Pun bapa | Bapa urang | Bapakku |
Tuang rama | Bapa manéh | Bapakmu |
Pun lanceuk | Lanceuk urang | Kakakku |
Tuang raka | Lanceuk manéh | Kakakmu |
Pun adi | Adi urang | Adikku |
Tuang rayi | Adi manéh | Adikmu |
Pun lanceuk | Salaki urang | Suamiku |
Tuang raka | Salaki maneh | Suamimu |
Pun bojo | Pamajikan urang | Istriku |
Tuang garwa | Pamajikan maneh | Istrimu |
Gagaduhan | Nu urang | Punyaku |
Kagungan | Boga | Milik (untuk orang lain) |
Kata tanya
Basa Sunda | Bahasa Indonesia | Keterangan |
Saha | Siapa | Menanyakan orang |
Nu saha | Punya siapa | Menanyakan pemilik |
Naon | Apa | Menanyakan benda |
Kunaon | Kenapa | Menanyakan penyebab |
Sabahara | Berapa | Menanyakan angka/ harga |
Naha | Mengapa | Menanyakan alasan |
Kumaha | Bagaimana | Menanyakan cara/ proses |
Iraha | Kapan | Menanyakan waktu |
Wayah kumaha | Kapan | Menanyakan waktu pagi, sore, malam, dll. dalam sehari-semalam |
Di mana | Di mana | Menanyakan tempat |
Baca juga: Cara Bertanya dengan Bahasa Sunda dan Artinya
Kata ajakan
Basa Sunda | Bahasa Indonesia |
Hayu | Ayo |
Yap; hiap | Mari |
Kadieu | Ke sini |
Baca juga: Contoh Kalimat Ajakan Bahasa Sunda
Kata larangan
Lemes | Loma | Artinya |
Teu kénging | Entong; tong; ulah; teu meunang | Tidak boleh; jangan |
Baca juga: Contoh Kalimat Larangan Bahasa Sunda
Kata perintah, menyuruh, atau meminta tolong
Lemes | Loma | Artinya |
Punten pang (nasal+verba) | Pang (nasal+verba) | Tolong …. |
Baca juga: Contoh Kalimat Perintah Bahasa Sunda
Kata untuk mempersilakan
Loma | Lemes | Artinya |
Jung gera indit | Mangga gera angkat | Silakan pergi |
Jig indit | Mangga angkat | Silakan pergi |
Sok | Mangga | Silakan |
Kata bilangan
Hiji | Satu |
Dua | Dua |
Tilu | Tiga |
Opat | Empat |
Lima | Lima |
Genep | Enam |
Tujuh | Tujuh |
Dalapan | Dalapan |
Salapan | Salapan |
Sapuluh | Sepuluh |
Sawelas | Sebelas |
Dua welas | Dua belas |
dst… | dst… |
Sakali | Sekali |
Dua kali | Dua kali |
Tilu kali | Tiga kali |
Sakarung | Sekarung |
Opat karung | Empat karung |
Sakilo | Sekilo |
Lima kilo | Lima kilo |
Sabungkus | Sebungkus |
Salapan bungkus | Sembilan bungkus |
Nama-nama waktu
Lemes | Loma | Artinya |
Ayeuna | Sekarang | |
Engké | Nanti | |
Kamari | Kemarin | |
Pagéto | Lusa | |
Mangkukna | Dua hari lalu | |
Taun | Tahun | |
Énjing | Isuk | Besok |
Énjing-énjing | Isuk-isuk | Pagi |
Siang | Beurang | Siang |
Sonten | Sore | Sore |
Wengi | Peuting | Malam |
Minggon | Minggu | Pekan |
Minggon payun | Minggu hareup | Minggu depan |
Sasih | Bulan | Bulan |
Bedug | Duhur | Dzuhur |
Geus lohor | Tos lohor | Setelah duhur |
Méméh lohor | Sateuacan lohor | Sebelum duhur |
Selengkapnya silakan baca: Nama-nama Waktu dalam Bahasa Sunda
100+ Kosakata bahasa Sunda untuk percakapan sehari-hari
Loma | Lemes | Artinya | |
Untuk Sendiri | Untuk orang lain | ||
Lumpat | Lari | ||
Moal | Tidak akan | ||
Laun | Pelan | ||
Ka | Ke | ||
Da | Karena, sebab | ||
Mah, téh, atuh | Sbg penegas | ||
Kadé | Awas | ||
Omat | Sbg penekanan pesan | ||
Geulis | Cantik | ||
Kasép | Tampan | ||
Jangkung | Tinggi (badan) | ||
Pendék | Pendek (badan) | ||
Pondok | Pendek (ukuran) | ||
Luhur | Tinggi (ukuran) | ||
Handap | Rendah | ||
Poék | Gelap | ||
Caang | Terang | ||
Rusuh | Terburu-buru | ||
Salsé; nyalsé | Santai | ||
Buleud | Bulat | ||
Lempeng | Lurus | ||
Pasagi | Persegi | ||
Méngkol | Belok | ||
Baeud | Kecut | ||
Imut | Senyum | ||
Ku | Oleh | ||
Kéla, ké heula | Tunggu sebentar | ||
Geumpeur | Gugup | ||
Reuwas | Panik | ||
Sieun | Takut | ||
Bagja | Bahagia | ||
Soéh | Sobek | ||
Teu, henteu | Tidak | ||
Bangor | Nakal | ||
Kedul | Malas | ||
Getol | Rajin | ||
Nyeri | Sakit | ||
Aya | Ada | ||
Hampura | Hapunten | Maaf | |
Permisi | Punten | Permisi | |
Kumaha cageur? | Kumaha damang? | Apa kabar? | |
Dagoan | Antosan | Tungguin | |
Ngadagoan | Ngantosan | Menunggu | |
Nulis | Nyerat | Menulis | |
Maca | Maos | Membaca | |
Daék | Kersa | Mau | |
Nginum | Eeut | Minum | |
Nangtung | Ngadeg | Berdiri | |
Diuk | Calik | Duduk | |
Leumpang | Papah; mapah | Berjalan | |
Arék; érek; rék | Badé | Akan | |
Embung | Alim | Tidak mau | |
Geuwat; gancang; buru | Enggal | Cepat | |
Lila | Lami | Lama | |
Ulin | Ameng | Main | |
Gawé | Damel | Kerja | |
Digawé | Didamel | Bekerja | |
Melong | Ninggal | Melihat | |
Anggeus | Atos bérés | Selesai | |
Enggeus | Atos | Sudah | |
Acan; encan | Teu acan | Belum | |
Lalajo | Nongton | Nonton | |
Horéam | Alim | Males | |
Keur naon | Nuju naon | Sedang apa | |
Jeung | Sareng | Dan; dengan | |
Jeung saha | Sareng saha | Dengan siapa | |
Keur; eukeur | (1) Kanggo (2) Nuju | (1) Untuk (2) Sedang | |
Nuhun | Hatur nuhun | Terima kasih | |
Alus | Saé | Bagus | |
Butut; goréng | Awon | Jelek | |
Duit | Artos | Uang | |
Atoh | Bingah | Gembira | |
Loba | Seueur | Banyak | |
Saeutik | Sakedik | Sedikit | |
Ambek | Bendu | Marah | |
Seuri | Gumujeng | Tertawa | |
Nanya | Naros | Menyapa; bertanya | |
Enya | Muhun | Iya | |
Heug | Mangga | Iya (siap) | |
Sanggup | Sanggem | Sanggup | |
Bisa | Tiasa | Bisa | |
Hésé | Sesah | Susah; sulit | |
Babari | Gampil | Mudah | |
Sakeudeung | Sakedap | Sebentar | |
Wani | Wantun | Berani | |
Selamat | Wilujeng | Selamat | |
Jika; kawas | Sapertos | Seperti | |
Meureun | Panginten | Mungkin | |
Euweuh | Teu aya | Tidak ada | |
Sabab | Margi; kumargi; jalaran | Sebab | |
Dahar | Neda | Tuang | Makan |
Hayang | Hoyong | Palay | Ingin |
Indit | Mios | Angkat | Pergi |
Balik | Wangsul | Mulih | Pulang |
Cokot | Bantun | Candak | Bawa |
Nyokot | Ngabantun | Nyandak | Membawa |
Saré | Mondok | Kulem | Tidur |
Imah | Rorompok | Bumi | Rumah |
Cageur | Pangésto; pangestu | Damang | Sehat |
Boga | Gaduh | Kagungan | Punya |
Baca juga: Daftar Contoh Undak Usuk Basa Sunda
Jika kamu ingin belajar bahasa Sunda lebih lanjut, bisa belajar di blog belajar bahasa Sunda online SUNDAPEDIA.COM.
Demikianlah, semoga artikel ini bermanfaat.