Fungsi dan Contoh Rarangken Hareup N, M, NG, NGA, NY

Fungsi dan Contoh Rarangken Hareup N, M, Ng, Nga, Ny

oleh 56 Dilihat

SUNDAPEDIA.COM, Sampurasun! Secara morfologis, dalam bahasa Sunda ada bentuk kata yang disebut dengan kecap salancar dan kecap rundayan.

Kecap salancar dalah kata yang dibangun oleh satu morfem dasar, sedangkan kecap rundayan atau kata turunan yaitu kata yang dibangun oleh rarangkén pada morfem dasar.

Rarangkén, dalam bahasa Indonesia disebut imbuhan atau afiks. Rarangkén memiliki arti leksikal dan bersifat kauger (terikat). Ia tidak bisa berdiri sendiri, melainkan harus digabungkan dengan kata dasar.

Rarangkén kecap terbagi menjadi lima macam, yaitu:

  1. Rarangken hareup (awalan)
  2. — tengah (sisipan)
  3. — barungan (barung)
  4. — tukang (akhiran)
  5. — bareng (gabungan awalan dan akhiran)

Rarangken hareup atau awalan terdiri atas beberapa macam. Salah satunya ialah awalan nasal atau suara hidung, yakni N-. Awalan N- akan berubah bentuk menjadi m-, ny-, ng-, nga-, dan nge- ketika menghadapi huruf-huruf tertentu.

Fungsi awalan nasal (n-, m-, ny-, ng-, nga-, dan nge-)

1. Verba, nomina, adjektiva yang berawalan nasal menunjukkan pekerjaan aktif (nginum = minum).

2. Verba yang berawalan nasal dan berakhiran -keun, menunjukkan pekerjaan aktif kausatif atau mengandung arti mengadakan (nuduhkeun = menunjukkan).

3. Verba yang berawalan nasal dan berakhiran -an, menunjukkan pekerjaan aktif atau aktif berulang. (nincakan = menginjak-injak)

4. Nomina berawalan nasal atau berawalan si- diberi awalan nasal dan akhiran -an atau -keun, menjadi aktif transitif, kausatif (nyibeungeutan = mencuci muka seseorang).

5. Verba aktif (nasal + verba) berawalan mang- dan berakhiran -keun, menunjukkan dua objek, yaitu objek yang satu lagi yang berkepentingan (mangnyokotkeun = mengambilkan untuk …).

6. Verba aktif (nasal + verba) berawalan pa-, menunjukkan alat untuk memenuhi yang disebut oleh kata dasarnya (paneunggeul = pemukul → alat untuk memukul).

Perubahan bentuk dan contoh kata berawalan n-, m-, ny-, ng-, nga-, dan nge-

1. Awalan N- menggantikan huruf T

Huruf T pada huruf awal kata dasar hilang, diganti oleh N. Contohnya:

N- + KK Kata Dasar Kecap Rundayan Artinya
Taék Naék Naik
Takol Nakol Memukul
Tulung Nulung Menolong
Tincak Nincak Menginjak
Teuteup Neuteup Menatap
Ténjo Nénjo Melihat
Titah Nitah Menyuruh
Tajong Najong Menendang
N- + KK + -keun Tutur Nuturkeun Mengikuti
Tempo Nempokeun Mengamati
N- + KK + -an Teunggeul Neunggeulan Memukuli
Tuar Nuaran Menebangi
Tincak Nincakan Menginjak-injak
Mang + N- + KK + -keun Tampiling Mangnampilingkeun Menamparkan untuk

2. Rarangkeun hareup N- berubah jadi NY- ketika menghadapi huruf C, J, dan S

N- + KK Kata Dasar Kecap Rundayan Artinya
Ciduh Nyiduh Meludah
Jejek Nyejek Menginjak
Séblok Nyéblok Menyiram
N- + KK + -keun Susah Nyusahkeun Menyusahkan
Suntrung Nyuntrungkeun Mendorong
Cocok Nyocokkeun Mencocokkan
NY- + KK + -an Cabak Nyabakan Meraba-raba
Cekel Nyekelan Memegang
Jejek Nyejekan Menginjak-nginjak
N- + KB + -an Simbut Nyimbutan Menyelimuti
N- + Si + KB + -an Beungeut Nyibeungeutan Membasuh muka seseorang
Mang + N- + KK + -keun Cokot Mangnyokotkeun Mengambilkan untuk
Suntik Mangnyuntikkeun Menyuntikkan untuk
Pa + N- + KK Cokél Panyokél Penyungkil

3. Awalan N- berubah jadi M ketika menghadapi P dan B

N- + KK Kata Dasar Kecap Rundayan Artinya
Pacul Macul Mencangkul
Bawa Mawa Membawa
Buka Muka Membuka
N- + KK + -keun Beresih Meresihkeun Membersihkeun
Bérés Méréskeun Membereskan
Papag Mapagkeun Menjemput
N- + KK + -an Bungkus Mungkusan Membungkusi
Potong Motongan Memotong-motong
Panggul Manggulan Memikul secara berulang
N- + KB + -an Panto Mantoan Memasangkan pintu
Mang + N- + KK + -keun Cokot Mangnyokotkeun Mengambilkan untuk
Suntik Mangnyuntikkeun Menyuntikkan untuk
Pa + N- + KK Cokél Panyokél Penyungkil

4. N- berubah jadi NG ketika menghadapi K

N- + KB Kata Dasar Kecap Rundayan Artinya
Korong Ngorong Mengupil
N- + KS Kasep Ngasep Memoles wajah supaya kasep (tampan)
N- + KK Keureut Ngeureut Mengerat
N- + KB + -an Karung Ngarungan Memasukkan ke dalam karung
Kantong Ngantongan Memasukkan ke dalam kantong
Kérésék Ngérésékan Memasukkan ke dalam kantong kresek
N- + KK + -an Kenyot Ngenyotan Menyedoti
Mang + N- + KB + -an + -keun Karung Mangarungankeun Memasukkan ke dalam karung untuk
Mang + N- + KB + -keun Kadék Mangadékkeun Menebaskkan untuk
Pa + N- + KK Kait Pangait Pengait
Keureut Pangeureut Alat untuk mengerat

5. N- berubah jadi NG ketika menghadapi huruf vokal

N- + KK Kata Dasar Kecap Rundayan Artinya
Inum Ngimum Minum
Olah Ngolah Mengolah
Omong Ngomong Bicara
N- + KK + -keun Alung Ngalungkeun Melemparkan
Eundeuk Ngeundeukkeun Menggoyangkan
N- + KK + -an Inum Nginuman Meminumi/ memberi minum
Ambek Ngambekan Memarahi
Mang + N- + KK + -keun Anteur Manganteurkeun Mengantarkan untuk
Pa + N- + KK Ajul Pangajul Galah

6. N- berubah jadi NGA

N- + KK Kata Dasar Kecap Rundayan Artinya
Bagi Ngabagi Membagi
Dahar Ngadahar Memakan
Dadak Ngadadak Mendadak
Rebut Ngarebut Merebut
Huleng Ngahuleng Termenung
Gugu Ngagugu Menuruti
N- + KB Guru Ngaguru Berguru
N- + KS Wadul Ngawadul Berbohong
Ruksak Ngaruksak Merusak
N- + KK + -keun Rebut Marebutkeun Memperebutkan
Béja Ngabéjakeun Melaporkan
Geuing Ngageuingkeun Membangunkan
N- + KK + -an Dahar Ngadaharan Memakani
Jajan Ngajajanan Menjajani
N- + KB + -an Baju Ngabajuan Memakaikan baju pada seseorang
Mang + N- + KK + -keun Dorong Mangadorongkeun Mendorongkan untuk

7. N- berubah jadi NGE

Kata Dasar Kecap Rundayan Artinya
Pél Ngepél Mengepel
Cap Ngecap Mengecap

Keterangan:

KK = Kata Kerja (Verba)

KS = Kata Sifat (Adjektiva)

KB = Kata Benda (Nomina)

Baca juga: Rarangken atau Imbuhan Bahasa Sunda Lengkap

Demikianlah, semoga bermanfaat.

Posting terkait: