SUNDAPEDIA.COM – Di dalam bahasa Sunda terdapat banyak sekali peribahasa. Pada postingan ini saya akan berbagi kumpulan peribahasa Sunda dan artinya.
Peribahasa Sunda ini meliputi perumpamaan, pepatah dan ungkapan bahasa Sunda yang artinya berbeda dengan kata pembentuk dasarnya.
Berikut ini daftar peribahasa dan ungkapan bahasa Sunda dan artinya:
- Adat kakurung ku iga = adat kebiasaan yang sudah mendarah daging (susah diubah)
- Adéan ku kuda beureum = bangga dengan milik orang lain
- Ambek nyedek tanaga midek = emosi memuncak tapi tak berdaya
- Amis daging = mudah terserang penyakit
- Amis budi = berperangai baik, selalu tersenyum
- Anjing belang anjing hideung = (teu melang teu nineung) tidak akan merasa kehilangan
- Asa aing uyah kidul = merasa diri paling bisa, paling kaya, paling pintar (sombong)
- Asa kabéntar gelap tengah poé éréng-éréngan = merasa sangat kaget
- Asa kagunturan madu karagragan menyan = sangat bahagia
- Awak sasampayan = tubuh semampai
- Aya haté kadua leutik = naksir
- Aya nu dianjing cai = ada udang di balik batu, ada tujuan lain dibalik suatu perbuatan
- Bancang pakewuh = bencana, musibah
- Banda tatalang raga = jangan sayang pada harta benda, kalau butuh uang jual saja
- Bau hirup = hidup menanggung malu
- Bérés roés = damai tak timbul masalah
- Beres ku carita punah ku dibayar = tidak lari dari hutang
- Beunta teu neuleu, lolong bonconong = melek tapi tak melihat
- Beurat nyuhun beurat nanggung beurat narimakeunnana = sangat berterima kasih sehingga merasa tidak akan mampu membalas kebaikannya
- Beungeut nyangareup ati mungkir = mukanya menghadap tapi hatinya tidak (munafik)
- Beurat birit = kedul, malas
- Bibit buit = bibit penyakit
- Biwir teu diwengku létah teu tulangan = bicara seenaknya tanpa aturan
- Bodo aléwoh = tidak tahu tapi banyak bertanya
- Bodo katotoloyoh = tidak tahu tidak suka bertanya
- Bro di juru bro di panto ngalayah di tengah imah = kaya raya
- Buah ragrag moal jauh tina tangkalna = sifat/ perilaku anak tidak jauh beda dengan orang tuanya
- Budak bau cikur = anak bau kencur, artinya hampir sama dengan anak kecil yang tidak tahu apa-apa
- Budak otot polo / budak otot leho = anak kecil belum tahu apa-apa
- Bungah kagiri-giri bungah amarwata suta = bahagia yang tak terhingga
- Bungah sagede gunung = sangat bahagia
- Buntut kasiran = pelit
- Buruk-buruk papan jati = bagus atau jelek juga tetap keluarga
- Caang bulan opat belas = bebas tidak punya perasaan dendam
- Cacag nangkaeun = ngadek teu sahanca, menebas tidak pada bekas yang sama
- Cap jahe = pelit
- Cara bueuk meunang mabuk / kawas bueuk meunang mabuk = menunduk diam seribu bahasa
- Carang takol = jarang bicara
- Caringcing pageuh kancing saringset pageuh iket = siap siaga menghadapi marabahaya
- Cicing dina curuk batur = berada di bawah perintah orang lain (menjadi bawahan)
- Cikaracak ninggang batu laun-laun jadi legok = suatu perbuatan kecil jika dilakukan dengan sering akan membuahkan hasil atau bisa juga diartikan, walaupun tidak bisa kalau sering belajar akan pandai juga.
- Clik putih clak herang = suci tidak punya niat buruk
- Cueut kanu hideung ponteng kanu koneng = memihak, berat sebelah
- Cukang lantaran = sebab musabab
- Cul dogdog tinggal igel = meninggalkan kewajiban
- Daék peurih = rela berjuang dari bawah
- Datang katinggali tarang indit katinggali punduk = permisi, datang meminta izin dan pergi pamitan
- Dedeg sampé rupa hadé = bertubuh ideal dan berparas bagus
- Déngdék topi = berat sebelah
- Dépé-dépé handap asor = rendah hati
- Dug hulu pet nyawa = banting tulang mencari nafkah
- Dulang tinandé = tidak bisa menyatakan/ membuat keputusan (di Sunda peribahasa ini ditujukan untuk perempuan)
- Dulur pet ku hinis = saudara kandung
- Épés méér = (teu kaopan, teu payaan) mudah tersinggung, mudah menangis
- Éplok céndol bahénol nérkom = cantik bohay
- Gado jiga endog sapotong = dagu bagai pinang dibelah dua
- Galing muntang = ikal
- Gantar kakaitan = piomongeun, perkara
- Garo-garo teu ateul = kesal, jengkel akhirnya garuk-garuk tapi tidak gatal
- Gedé beuteung = hamil
- Gedé haté = optimis
- Gedé hulu = sombong
- Gemah ripah loh jinawi = tentram, makmur
- Gering nangtung = sakit jiwa
- Gering nangtung ngalanglayung = tergila-gila
- Geulis kawanti-wanti éndah kabina-bina = sangat cantik
- Goréng bagug = berperangai jelek
- Goréng dodonges = berperangai buruk
- Goréng sopak = berperilaku jelek
- Hampang birit = daekan, rajin
- Hampang leungeun = mudah terpancing memukul orang
- Hawara biwir = suka bicara sesuatu yang belum tentu jadi
- Héjo cokor = suka berpindah-pindah, tidak fokus pada satu hal
- Heuras beuheung = (bedegong) keras kepala
- Halodo sataun lantis ku hujan sapoé = segala kebaikan rusak dengan sedikit kesalahan/ keburukan
- Ipis biwir = mudah menangis.
- Ipis burih = kurang keberanian
- Indung tunggul rahayu bapa tangkal darajat = ibu sumber kebaikan/ kebahagiaan, ayah sumber kejayaan (derjat)
- Jangkung lenjang = tinggi semampai
- Jauh dijugjug anggang ditéang = dikejar walaupun jauh
- Jiga awi sumaér di pasir = tidak punya pendirian
- Jiga hayam keur kumahkar = anak perempuan tidak betah diam di rumah, main ke sana kemari
- Jiga ucing jeung anjing = suka bertengkar
- Jiga cacing kapanasan = tidak nyaman, merasa terancam
- Ka cai jadi saleuwi ka darat jadi salebak/ Ka cai jadi saleuwi ka darat jadi salogak = (sauyunan) rukun, kompak, harmonis
- Kagok borontok kapalang carambang = terlanjur basah ya sudah mandi sekali
- Kahandap titincak ka luhur lélétak = penjilat
- Kandel kulit beungeut/ kandel sisi beungeut = tidak punya malu
- Kapatri ati kapentang rasa = tertarik hati, kepincut
- Kasép ngalémpéréng konéng = sangat tampan
- Kasohor kaangin-angin kawentar ka janapria = terkenal ke seluruh dunia
- Kasuat-suat = teringat kembali kenangan sedih
- Katempuhan buntut maung = kena akibat dari perbuatan orang lain
- Katurug katutuh = sudah jatuh tertimpa tangga, selalu naas
- Kawas kacang ninggang kajang = bicara ingin menang sendiri tanpa memberi kesempatan kepada orang lain
- Kawas nyabut hinis tina bujur = (linu) ngeri
- Kawas uyah katétésan apu = teu sakara-kara, cekgur
- Ka sabrang ka Palembang balik mawa kurupuk = pergilah yang jauh
- Kokod monongeun = mengambil tidak tepat
- Kokolot begog = sok tahu
- Kokoro manggih mulud = dalam bahasa Sunda artinya muk mak mek mek, atau seperti orang (maaf) miskin mendapat rejeki nomplok
- Koréh-koréh cok = usaha hari ini untuk makan hari ini juga
- Kuda leupas tina gedogan = bebas dari ikatan/ aturan/ pengawasan
- Kudu seubeuh méméh dahar, kudu indit méméh nepi = harus kenyang sebelum makan, harus sampai sebelum pergi jadi segala sesuatu itu harus dipikirkan terlebih dahulu sebelum dikerjakan
- Kuméok méméh dipacok = takut/ kalah sebelum bertanding
- Kurung batok = tidak bergaul
- Laér biwir = biang gosip atau suka membocorkan rahasia
- Landung kandungan laer aisan leuleus jeujeur liat tali = bijaksana
- Léléngkah halu = baru belajar berjalan atau baru memulai langkah
- Lemah cai = tanah air
- Lésang kuras = tidak bisa menyimpan uang, uang berapapun selalu habis
- Leumpeuh yuni = euweuh kawani (tidak punya keberanian)
- Leuir pikir = telat mikir
- Leuleus awak = (daekan) rajin
- Leutik burih = pesimis, penakut
- Leutik hate = pesimis
- Licik cilimit = licik, ingin menang/senang sendiri
- Lieuk euweuh ragap taya = tidak punya apa-apa
- Lindeuk japati = jinak permati, perempuan supel tapi tidak mudah ditaklukan
- Loba catur tanpa bukur = omong kosong
- Luang ti papada urang = pengalaman/ peluang dari sesama
- Luang tina daluang = mencari ilmu dengan membaca
- Lunca linci/ lunca linci luncat mulang udar tina tali gadang/ udar subaya = janjinya tidak bisa dipegang/ suka ingkar janji
- Lungguh timpuh andalemi = Lugu bikin kagum
- Lungguh tutut = diam-diam menghanyutkan
- Malapah gedang = bicara bertahap tidak langsung ke pokok masalah
- Manuk hiber ku jangjangna jelema hirup ku akalna = kreatif menggunakan segala kemampuan yang ada
- Melong kosong = melamun
- Mipit kudu amit ngala kudu bébéja = harus minta izin sebelum melakukan sesuatu
- Moal oyag/ gedag kaanginan unggut kalinduan = berpendirian teguh, tidak mudah berubah pikiran/ pendirian
- Moal mundur satunjang beas = tidak akan mundur sedikitpun
- Mobok manggih gorowong = Keinginan yang bersambut/ terjawab
- Mondok moék = sering menginap
- Moro julang ngaleupaskeun peusing = meninggalkan yang sudah pasti untuk mengejar yang belum pasti
- Murag bulu bitis = ke sana ke mari tidak kerasan
- Musuh bubuyutan = lawan sejati
- Nafsu kapegung = emosi yang terpendam/ tidak tersalurkan
- Nafsu kuda tanaga peda = keinginan besar tapi kemampuan kecil
- Nafsu nu matak kaduhung awak nu katempuhan = mengumbar nafsu akan berujung penyesalan dan menyengsarakan diri sendiri
- Nété semplék nincak semplak = sudah jatuh tertimpa tangga, begini salah begitu salah
- Nété tarajé nincak hambalan = bertindak tertib sesuai tahapan
- Neunggar cadas = menghadapi yang lebih kuat/ lebih tahu
- Ngaborérékeun liang ta* sorangan = menunjukkan kejelekan sendiri
- Ngabuntut bangkong = tidak tuntas
- Ngadék sacékna nilas saplasna = objektif, tidak suka berbelit-belit
- Ngagoréng daging ku gajih = mengambil keuntungan dengan modal orang, mengambil keuntungan dari keuntungan
- Ngahudangkeun macan turu = membangunkan macan tidur artinya mengundang masalah
- Ngajerit maratan langit ngocéak maratan jagat = hati menjerit (sakit hati yang teramat sangat)
- Ngajual munding depa = menjual kucing dalam karung atau menjual barang yang tidak jelas
- Ngajual ucing dina karung = menjual barang yang tidak jelas
- Ngawur ka sintu nyieuhkeun hayam = memberi kepada yang jauh, sedangkan yang dekat dibiarkan
- Ngelentung jiga lodong kosong = omong kosong
- Ngéntép seureuh = berbicara jelas dan mudah dipahami
- Ngeureut neundeun = menabung, menyisihkan
- Ngeunah éhé teu ngeunah éon = enak sendiri, enak di elo tak enak di gua
- Ninggang kana kekecrék = seseuai dengan keadaan
- Niti wanci nu mustari ninggang mangsa nu lugina = tepat pada waktunya, tiba saatnya
- Nongtot jodo = susah dapat jodo
- Nu asih dipulang sengit = air susu dibalas air tuba, yang berbuat baik dibalas dengan keburukan
- Nulung kanu butuh nalang kanu susah = menolong harus pada orang yang membutuhkan
- Nu ngampar-ngampar nu nabeuh-nabeuh = yang kenang makin kenyang, yang lapar tetap lapar
- Nurus tunjung = menyebalkan
- Nurut liuh = mengambil kesempatan dalam kesempitan
- Nyangigir asa gigireun nangkarak asa luhureun nangkuban asa handapeun = terasa sangat dekat
- Nyarékan laklak dasar = marah sampai mengeluarkan kata-kata kotor
- Nyeri beuheung sosonggéteun = lama menunggu tak kunjung datang
- Nyolok mata buncelik = (ngabibita atawa ngahanakeun) = menunjukkan dengan maksud memanas-manasi
- Nyoo gado = ngahanakeun, nantangin
- Nyumput buni dinu caang = tidak menonjolkan diri
- Olohok ngembang kadu = melongo
- Pacorok kokod = meninggalkan tugas sendiri malah mengerjakan tugas orang lain
- Pahatu lalis = sebatang kara
- Pahilir-hilir kacai pagirang-girang ka tampian = selalu berbeda arah atau bertengkar
- Pait daging pahang tulang = sehat, kuat tidak mudah sakit
- Pajenggut jenggut jeung nu dugul = saling meminta bantuan pada orang lain yang sama-sama tidak mampu
- Panjang léngkah = jangkauan luas (biasanya untuk laki-laki)
- Panjang leungeun = suka mengambil barang orang/ mencuri
- Patukang tonggong = bertolak belakang
- Peujit koreseun = banyak makan tapi tidak pernah kenyang
- Peureum kadeuleu beunta karasa = terbayang-bayang
- Pinter kodék = ingin menang sendiri
- Poék mongkléng buta rata / Poék mongkléng buta rata = gelap gulita
- Pok torolong = begitu diucapkan langsung dikerjakan
- Pondok léngkah/ heureut léngkah = pendek/sempit jangkauan (biasanya untuk perempuan)
- Pondok jodo panjang baraya = meskipun tidak berjodoh tapi tetap menjalin persaudaraan
- Pribumi kasilih ku junti = tuan rumah kalah oleh pendatang
- Ranggaék méméh tandukan = gaya sebelum sukses
- Sabiwir hiji/ Jadi sabiwir hiji = viral, jadi bahasan di mana-mana
- Saciduh metu saucap nyata = kata-katanya terbukti
- Sacangreud pageuh sagolék pangkék = tepat janji, perkataan sesuai perbuatan
- Saeutik mahi loba nyesa = cukup
- Sahaok kadua gaplok = pemarah, gampang emosi
- Sahuapeun sakopeun = rejeki sedikit
- Sakedét nétra = tiba-tiba
- Salieuk béh = serba punya
- Samenit ganti sa jam robah = berubah-ubah
- Sarindik saigel sabobot sapihanéan = harmonis
- Siduru isuk = mengadakan acara pernikahan/khitanan sangat sederhana (tidak melakukan hajatan)
- Siku siwulu-sulu maung ngamuk gajah meta = bahaya, serangan atau kekacauan
- Silih asah, silih asih, silih asuh = saling mengingatkan, saling menyayangi dan saling menjaga
- Sirik pidik jail kaniaya = iri dengki
- Sulit ati belang bayah = hati penuh kedengkian
- Ta* kotok dilebuan = jaman kuno
- Tata titi duduga peryoga = etika sopan santun
- Telih meuting = tong dahar tipeuting matak telih meuting, artinya makanan tidak akan tercerna
- Téng manuk téng anak merak kukuncungan = anak meniru sifat orangtuanya
- Teu dur teu blép / teu hulu teu buntut = tidak jelas akhirnya
- Teu ngukur ka kujur = tidak tahu diri
- Teu nyangka satungtung buuk = tidak mengira sedikitpun
- Teu puguh judul = tidak jelas pokok bahasan/ topik
- Teu uyahan = kurang ajar
- Teunggar kalongeun = (hulang-huleng) melongo
- Teundeun di haneuleum sieum paragi nyokot ninggalkeun = menunda cerita (dongeng) untuk dilanjutkan nanti di kemudian hari
- Teuneung ludeung tandang makalangan teu honcéwang sumoréang = gagah berani tanpa rasa takut sedikit pun untuk bertanding
- Ti isuk jedur nepika soré jedér = dari pagi sampai sore
- Ti leutik dikikirik geus gedé jadi anjing = sejak kecil/miskin diurus, sudah gede/sukses menggigit
- Ti luhur sausap rambut ti handap sausap dampal = sekujur tubuh
- Tiis ceuli hérang mata = damai, enak mendengar enak melihat
- Tong reueus ku payung butut dan Ulah owel ku payung butut = jangan bangga dengan benda yang tidak seberapa, jangan pelit oleh barang jelek (kecil nilainya/harganya)
- Tong ridu ku tanduk = jangan malas membawa alat/ barang yang akan bermanfaat
- Tuturut munding / tuturut oe = mengikuti ide/ kebiasaan orang lain
- Ulah nyieun pucuk ti girang/ tong nyieun pucuk ti girang = jangan membuat masalah duluan
- Uyahmah moal téés ka luhur = seperti sifat orang tuanya/ mengikuti perilaku orang tuanya
- Yuni ta* = kelakuan menyebalkan
- Yuni ucing = di depan baik, dibelakang jahat
- Wawuh munding = kenal biasa saja
- Weruh sadurung winaro = sakti mandraguna
Jumlah ungkapan dan peribahasa Sunda yang ditulis di atas adalah beberapa peribahasa yang sering diucapkan dalam percakapan sehari-hari.
Mungkin masih banyak peribahasa Sunda yang berlum ditulis di sini. Daftar ungkapan dan peribahasa Sunda ini akan terus diupdate ketika saya ingat atau ada peribahasa yang muncul dalam percakapan. Kamu juga boleh menambahkan atau menanggapi ungkapan dan peribahasa Sunda yang ada di pos ini melalui kolom komentar.
*Update*
Saya sudah buatkan postingan lengkap dan terpisah antara ungkapan (babasan) dan peribahasa (paribasa). Silakan baca:
555 Paribasa Sunda dan Artinya
Demikian, semoga bermanfaat.